پلاک کوبی بلدیه رشت با کاشی های لاجورد/ ناخوشی که با عدد ۱۳ قرین شد

پلاک کوبی خانه ها و نامگذاری کوچه ها توسط بلدیه رشت در سال ۱۲۸۸ خورشیدی صورت گرفت و بار دیگر این نامگذاری در سال ۱۳۰۷ و با کاشی های لاجوردی تجدید شد.

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ پیاده در بافت های تاریخی شهر رشت، بافت هایی که نشانه هایی از عملکرد بلدیه ۱۰۰سال پیش را در خود به یادگار گذاشته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

از آجرهای قرمز سرخ رنگ، بام های سفالی و کاشی های رنگی مزین به آیات قرآن و روایات دینی که بر سر در خانه ها نصب می شد , پلاک گذاری خانه ها با کاشی های لاجورد.

 

این روزها با شدت گرفتن تخریب در بافت‌های تاریخی و تک بناهای ‌به‌جامانده در رشت قدیم، همین اندک یادگارهای گذشته هم نابود می‌شود و سردرهای زیبا و پلاک گذاری های بلدیه رشت هم به تاریخ می پیوندد.

یک روز بارانی از محله پیرسرای رشت به سمت سبزه میدان می روم، خانه «آیت الله انشایی» با درب آبی رنگش که در آسفالت های متمادی کوچه انگار فرورفته است. خانه ای که دهه محرم، مجلس روضه خوانی در آن برپا می‌شود و امسال به‌خاطر رعایت شرایط بهداشتی، درب این خانه هم بسته ماند. پایین تر خانه «گیگاسری» است، خانه ای که کتیبه زیبای سردرش را به یغما بردند و شاید هم به‌فروش رفت و شهرداری هم ۲سال پیش، بالکن چوبی رو به خیابانش را در اثر فرسودگی فرو ریخت تا از عابران رفع خطر کرده باشد! 

 

در انتهای بن بست امیر حکیمی خانه«نصرت رحمانی» است. شاعری که سال های پایانی عمرش را در رشت سپری کرد. خانه ای که ثبت میراثی آن به ماندگاری اش کمک کرد. قفل محکمی با زنجیر دو لنگه درب چوبی را بهم چفت کرده است. «پیر نشین» طرفین درب، مرا به استراحت وسوسه می کند، سکوهای طرفینی که برای استراحت عابران در معماری قدیم طراحی می شد. تنفسی کوتاه، مرا به مشاهده دقیق تر سردر زیبای این خانه دعوت می کند؛ کتیبه گچی «بسم الله الرحمن الرحیم» و دو کتیبه آبی رنگ که صفات خداوند بر آن حک شده«یا دیّان» و یا «منّان» که درست وسط دو لنگه در چوبی قرار گرفته و دعای «یاالله، یا قاضی الحاجات و یاالله» که با گچبری سفید در پس زمینه قهوه ای قرار گرفته و گل و بوته های گچی، اطراف کتیبه که تمامی سردر را تزیین کرده است.

دو لنگه کاشی آبی رنگ دیگر در گوشه های طاق نما پیداست که بر اثر عبور لوله گاز متن آن خوانا نیست و دو تاریخ ۱۳۱۳ و ۱۳۵۳ که ممکن است سال ساخت بنا باشد. از همه جالب‌تر، شماره پلاک خانه است؛ عدد ۱۰ به رنگ سفید که بر یک کاشی آبی رنگ نقش بسته است. نمونه ای از پلاک کوبی های رشت قدیم. 

 

یک سالی می شود که در پیاده روی های خود در بافت تاریخی، این نمونه پلاک گذاری ها را تصویربرداری می کنم. پلاک کوبی ها تنها مختص شماره منازل نیست و کوچه ها نیز توسط شهرداری رشت با کاشی های لاجورد مزین می شد. دو نمونه از نامگذاری این کوچه ها هنوز در محلات قدیمی باقی است. کاشی «کوچه پیشنماز زاده» در «محله سومابیجار» و کاشی «کوچه حقانی» در «محله باقرآباد»، روبروی مسجد حاج صمدخان که بر دیوار خانه ای نصب شده که برخی از قسمت های دیوار فروریخته است. 

در راسته کهنه فروشان محله ساغریسازان و مغازه هایی که اجناس قدیمی و کهنه می فروشند، تک و توک از این کاشی ها پیدا می شود. یکی از این مغازه داران خوش سلیقه، چند نمونه از این پلاک های منازل و کتیبه های سردر را در دیوار گچی مغازه اش جانمایی کرده به نحوی که انگار از همان ابتدا در آنجا نصب بوده است. 

 

اما، شماره گذاری منازل و تعیین اسامی کوچه ها، از چه تاریخی در رشت صورت گرفت؟ نویسنده کتاب «تاریخچه بلدیه رشت» در این باره می گوید: طبق اخبار مندرج در روزنامه پرورش، اداره حکومتی گیلان در شهریور ماه سال ۱۳۰۷ به بلدیه رشت دستور می دهد کوچه ها و معابر نامگذاری شوند. بر همین اساس روزنامه پرورش (س۵، ش۴۲۰، یکشنبه ۴/۶/۱۳۰۷)، در خبری با عنوان «اسامی کوچه ها» نوشته است: «حکومت گیلان به اداره بلدیه اشعار داشته که در کلیه شهرها برای کوچه ها اسم مخصوصی قائل شده اند، خوب است برای کوچه های رشت، اسمی قایل و در روی کاشی نوشته، سرکوچه نصب نمایند که برای عامه و افرادی که چندان به وضعیت محلی رشت اطلاع ندارند، تسهیل گردد.»

 

محمود نیکوییه اضافه کرد: سوم اسفند ماه همان سال روزنامه پرورش( س۵، ش ۵۱۹)، خبری درباره الزام پلاک کوبی منازل توسط بلدیه منتشر کرد؛«حکومت گیلان سواد مراسله اداره احصائیه کل مملکتی را برای اطلاع بلدیه رشت ارسال و می نویسد که مفاد آن را به موقع اجرا گذارید. نظر به اینکه هرگاه کلیه خانه ها و دکاکین و سایر ابنیه شهرها به ترتیب منظمی نمره گذاری شود، ممکن است احصاییه صحیحی از کلیه عمارات و ابنیه هر شهری تحصیل و مورد استفاده قرار داد و چون در قالب بلاد ایران به نمره گذاری اقدام شده است، لازم است دستور دهید نتیجه نمره گذاری شهرها را به ترتیب ذیل به اداره احصائیه و سجل احوال راپورت دهند. ۱- اسامی خیابان ها ۲- اسامی محلات ۳- اسامی کوچه ها در خیابان و محله با ذکر نمرات خانه های هر کوچه ۴- عده کلیه خیابان های شهر ۵- جمع کلیه محلات شهر ۶- جمع کلیه کوچه های شهر، جمع عمارات و ابنیه شهر ۸- جمع کلیه نمرات خانه ها و سایر ابنیه شهرها با تفکیک خانه ها و دکاکین، حمام ها، کاروانسراها و امثال آن از یکدیگر. »

با این حال یک رشت پژوه، معتقد است، نخستین پلاک کوبی منازل رشت ۱۹ سال زودتر از تاریخ مذکور و براساس اولین قانون بلدیه در رشت اجرا شده بود. «روبرت واهانیان تبریز» می افزاید: یکی از وظایف بلدیه، ممیزی املاک یعنی شناسایی و پلاک کوبی املاک است که بلدیه رشت ۲سال دیرتر از قانون یاد شده اجرا کرد. 

 

وی با اشاره به خبر درج شده در جریده خیرالکلام(نخستین روزنامه چاپ رشت)، می گوید: خیرالکلام در ستونی با عنوان بلدیه رشت به تاریخ ۳۰بهمن ماه ۱۲۸۸، مطلبی از دعوای اهالی رشت در مورد نمره گذاری منازل و سرشماری نفوس آورده است. 

 

واهانیان متن خبر با عنوان «بلدیه رشت» را بدین شرح بازخوانی می کند: «این اوقات بلدیه رشت در تنظیمات و ترتیبات شهر می‌خواهد اقدامات سریعه کند. نمره های خانه ها قریب باتمام و ورقه سرشماری در شرف انجام است اما حماقت بعضی از ضعفاء العقول موجب زحمت مستخدمین بلدیه شده است. سیدی را شنیدم که با مامورین بلدیه منازعه و مجادله می‌کرد که محال است من بگذارم در خانه ام را نمره بگذارید. مگر من مرده ام این چه بدعتی است شما آورده اید اسم عیال و اطفال مرا چکار دارید. من هرگز نخواهم نوشت. در کوچه دیگر عبور می کردم دیدم صاحب خانه با مامورین بلدیه در جدال است می گوید این نمره (۱۳) نخس است به در خانه من نزنید و نمره دیگر بزنید. نمره که قحط نیست. این چه لجاجتی است که شما با من دارید. مردی را دیدم که می گوید لااله الا الله این چه عداوتی بوده بلدیه با من کرد. از آن وقتی که نمره (۱۳) به درخانه من زد من روز خوش ندیده ام»

این رشت پژوه، با اشاره به آغاز به کار بلدیه رشت در سال ۱۲۸۶ به مدیریت «میرزا خلیل رفیع فیلدهی» تصریح کرد: با توجه به اقدامات قابل توجهی که در زمان خلیل رفیع در رشت صورت گرفته نظیر سنگفرش خیابان ها و ایجاد روشنایی بر سر معابر، می توان نتیجه گرفت، پیش از سال ۱۳۰۷ شماره گذاری املاک در رشت و سرشماری خانوارها، صورت گرفته است.

 

واهانیان اضافه کرد: سرشماری نفوس مذکور، اولین سرشماری نیست و معلوم می شود بلدیه در ضمن پلاک گذاری و ممیزی املاک، اقدام به سرشماری جمعیتی هم کرده است. 

 

وی، معتقد است با توجه به توسعه شهر و تغییرات در شهرسازی و همچنین افزایش جمعیت طی سال های ۱۲۸۶ تا ۱۳۰۷ ، طبیعتا بلدیه رشت می‌باید مجدد اقدام به ممیزی املاک می‌کرد.

پایان پیام/595

منبع: شبستان

کلیدواژه: سرشماری جمعیت و خانه ها پلاک گذاری نمره گذاری پلاک کوبی بلدیه رشت خانه ها خانه ای کوچه ها آبی رنگ

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۳۱۰۸۵۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

«باغ حاجی» از بیم تخریب تا امید آبادانی

یک هشتی(ورودی) و یک نمازخانه، تمام پلان مسجد «باغ حاجی» است، شاید کمتر از ۵۰ مترمربع. این مسجد را به نام «خواجه روح‌الله» هم می شناسند چرا که در کتیبه سردر آن، نام این شخص به عنوان بانی ساخت مسجد در دوران شاه عباس صفوی ذکر شده است.

گفته می‌شود مسجد باغ حاجی بیشتر به یک بنای یادمانی می‌ماند، مسجدی که شاید کسی دعا کرده عزیز رو به قبله اش، به زندگی برگردد و این عبادتگاه را بنا کند، هرچند کوچک و محقر. یا اینکه شخصی کارش در کلاف سر در گم روزگار گره کوری خورده و به مدد نذر ساخت این بنا، گشایش شده است؛ به هر روی هرآنچه هست، بانی ساخت بنا از مردم عادی و نه متمولان زمانه خود بوده است.

مسجد از دوران صفوی به این سو، چهارصد سال رنگ و رنج دوران به خود دیده است؛ خوشی و ناخوشی باهم. امروزه اما ساخت و ساز از بد روزگار، مسجد را در انحصار کوچه‌ای با دو خم قرار داد و همین شرایط بلای جانش شد. سال‌ها اهالی کوچه کوشیده بودند مسجد را که درست در وسط کوچه افتاده بود، تخریب و به جای دیگری منتقل کنند اما تیرشان به نشانه نخورد و مسجد همانجا باقی ماند.

فراموشی همیشه بلای یادمان‌های معماری و تاریخی بوده است. مسجد باغ حاجی هم گرچه در جوار «باغ حاجی» یا همان «باغ همایون» که حالا تبدیل به مکانی شناسا یعنی «ورزشگاه تختی» شده، قرار داشته اما سرنوشتش در پیچ و خم یک کوچه با فراموشی گره خورده و گمنامی آن را مهجور کرده است.

اما گذشته از فراموشی و مهجوری، بیشتر از هر چیز، تخریب برای عبور و مرور آسان‌تر توسط اهالی محل، بنای این مسجد را تهدید می کرده است. چه بسا بناها و خانه‌های تاریخی بسیاری که در اصفهان با همین بهانه تخریب شده‌اند اما تنها شانس باغ حاجی، خانه خدا بودنش بوده که آن را حفظ کرده است.

کوچک بودن این مسجد صفوی آن هم در گیر و گور یک گذر، شاید در تمام دوران گذشته، موجبات فراموشی این بنا را رقم زده باشد اما همین صفت بیانی کوچک‌ترین، می‌تواند برای این مسجد تاریخی در دل شهری شُهره به گردشگری، یک ظرفیت گردشگری باشد و روزگار روشنی را برایش رقم بزند.

به هر روی مسجد دوران سختی را پشت سرگذاشته و پیکر فرتوت و کوچک صفوی اش در پرده فراموشی از وصله پینه‌های ناجور، ملول و رنجور شده اما با همه این اوصاف، گویا ایام غم به سر آمده و مدت کوتاهی است که اداره کل میراث فرهنگی اصفهان گوشه چشمی به بنای آن نشان داده؛ دستی بر سر و روی مسجد کشیده و گویا مقرر است شهرداری به گذر اطراف آن سامانی ببخشد تا هم باشندگان محل دلخوش شوند و هم مسجد از گزند تخریب و فراموشی در امان بماند.

در همین پیوند، مرتضی فرشته‌نژاد، پیشکسوت میراث فرهنگی اصفهان گفت: یکی از کارهایی که تخریب آثار تاریخی را سرعت می‌دهد، این است که به آن ها اهمیت ندهید و به حال خودشان بمانند در نتیجه خود به خود خراب می شوند؛ مسجد باغ حاجی هم همین سرنوشت را داشته است.

وی افزود: مردم محل در دهه هشتاد به دنبال این بودند که قسمتی از هشتی مسجد باغ حاجی را تخریب کنند بلکه کوچه صاف شود تا رفت و آمد آسان‌تری داشته باشند اما میراث فرهنگی اصفهان با این کار به شدت مخالفت کرد و برای آنکه از بیم تخریب‌ها در امان بماند، مدارک لازم را فراهم آورد و مسجد را در فهرست آثار ملی قرار داد.

فرشته نژاد گفت: این مسجد ممکن است از مساجد یادمانی باشد و قطع یقین توسط مردم عادی ساخته شده است و نام باغ حاجی فقط به دلیل همجواری بنای مسجد با «باغ حاجی» است.

وی افزود: باغ حاجی که حالا به آن باغ تختی یا ورزشگاه تختی می گویند روایت هایی دارد، برخی منابع می‌گویند که این باغ را حاج محمدحسین کازرونی( از تجار خوشنام اواخر دوران قاجار در اصفهان) وقف کرده است و برخی دیگر معتقدند که این باغ متعلق به بردار آقا نورالله نجفی (یکی از مراجع تقلید و مشروطه خواهان در اصفهان) مشهور به نام حاجی بوده است.

فرشته نژاد معتقد است مسجد دیگری به نام «سعید ابن جُبَیر» (از مفسران قران که برای ترویج دین اسلام به اصفهان آمده بود) در جنوب غربی صحن شمالی امامزاده «درب امام» وجود دارد که از مسجد باغ حاجی هم کوچک‌تر و متعلق به قرون اولیه اسلامی است.

وی در این رابطه افزود: مسجد سعید ابن جُبَیر تا اواخر دوران پهلوی دوم با همان مصالح اولیه باقی مانده بود اما در اواخر دهه هشتاد دخل و تصرفات زیادی در آن صورت گرفت و هویت بنایش از بین رفت.

این پیشکسوت میراث فرهنگی اصفهان یادآور شد: خاطرم هست که وقتی متوجه شدیم اهالی محله می‌خواهند مسجد باغ حاجی را خراب و به جای دیگری منتقل کنند، برای بازدید رفتم و بنا را یک مسجد کوچک صفوی زیبا دیدم که البته نیاز به مرمت اساسی داشت.

وی افزود: همه فضای مسجد متشکل از یک هشتی(ورودی) و نمازخانه ای با گنجایش حداکثر ۲۰ نفر است که باید مرمت و حفظ شود

مدیر گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان نیز در رابطه با وضعیت فعلی این اثر تاریخی  گفت: مسجد شرایط خیلی بدی داشت؛ روی آجرکاری‌های داخل بنا گچ کشیده بودند و دیوارها از بیرون تا ۲ متر سیمان شده و برخی دیوارها هم در حال ریختن بود اما مهم‌تر از همه اینها تهدید تخریب مسجد برای گشادتر شدن کوچه بود.

وی تصریح کرد: تخریب بیخ گوش این مسجد و شرایط آنچنان اضطراری بود که باید هرچه سریعتر اقدام به نجات‌بخشی می‌کردیم.

هادی اللهیاری افزود: مسجد به دلیل رطوبت بسیار زیاد از هر طرف در حال نابودی بود و شرایط دشواری داشت اما با این تفاسیر، با همکاری و هماهنگی هیات امنای مسجد، مرکز رسیدگی به امور مساجد اصفهان و شهرداری اولین قدم‌ها را برداشتیم و فاز اول مرمت اضطراری را از ۲ سال پیش شروع کردیم.

به گفته وی، فاز اول مرمت این مسجد صفوی الاصل هم اکنون به اتمام رسیده و فاز دوم آن استحکام بخشی دیوار مجاور ورزشگاه تختی است که در حال انجام و قرار است گذر اطراف مسجد هم از طرف اداره زیباسازی شهرداری منطقه یک اصلاح و فضایی همخوان با مسجد تاریخی پیدا کند.

اللهیاری با اشاره به تزیینات سردر این مسجد کوچک صفوی یادآور شد: کتیبه مسجد به خط ثلث سفید معرق بر زمینه کاشی لاجوردی مورخ به سال ۱۰۳۳ هجری است و در گرداگرد آن نام حضرت علی می چرخد.

رییس گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان گفت: شوربختانه اداره برق زیبایی بیرونی و بصری مسجد را با قرار دادن یک تیر چراغ برق مخدوش کرده است.

وی افزود: کارشناس اداره برق متوجه نشده است که دیوار و بدنه تاریخی تازه مرمت شده است و مقابل آن تیر برق سیمانی گذاشته و به همین دلیل برای رفع این تزاحم بصری، روال قانونی را پیش گرفته ایم و از اداره برق شکایت کرده ایم.

  مسجد باغ حاجی یا خواجه روح الله در کوچه‌ای به نام «حق شناس» و در خیابان مسجد سید اصفهان قرار دارد و قدمت آن به دوران صفوی باز می گردد.

این بنا که در فهرست آثار ملی قرار دارد در جوار ورزشگاه تختی که پیشتر با نام باغ حاجی شهره بوده، واقع شده است.

گفته می‌شود پیشینه باغ حاجی صفوی است و چون روزگاری جهت اقامت «همایون شاه» پادشاه هندوستان ساخته شده بود به نام «باغ همایون» هم نامیده می‌شده است و در دوران قاجار به نام باغ حاجی شهره می‌شود.

امروز قسمتی از این باغ جزو ورزشگاه تختی است که به پاس بزرگداشت زنده‌یاد غلامرضا تختی، پهلوان نامی ایران و قهرمان کشتی جهان به این اسم نامیده می‌شود.

منبع: ایرنا

باشگاه خبرنگاران جوان اصفهان اصفهان